8. september 2023

Hvers vegna hafa kostn­aðar­áætlan­ir Samgöngusátt­málans hækk­að?

Kostnaðaráætlanir Samgöngusáttmálans hækka – en framkvæmdirnar líka umfangsmeiri

Kostnaðaráætlanir Samgöngusáttmálans hafa tekið miklum breytingum við endurskoðun og hækkað verulega frá því hann var undirritaður haustið 2019. Fyrir því liggja ýmsar ástæður, en helsta skýringin er sú að mörg verkefnin sem á sínum tíma voru sett inn í sáttmálann voru þá aðeins á hugmyndastigi og lítt útfærð. Með nánari hönnun og útfærslum hafa mörg verkefnanna vaxið í umfangi eða jafnvel breyst verulega, og hefur það eðli máls samkvæmt haft áhrif á heildarkostnað.

Á Sæbraut er dæmið hvað skýrast. Upphaflega var gert ráð fyrir mislægum gatnamótum við Kleppsmýrarveg, en nú er unnið að því að skoða stokkalausn sem nær yfir 850 metra langan kafla. Sú lausn er mun dýrari, en á móti kemur að hún hefur víðtækari ávinning. Með stokki skapast aukið umferðaröryggi, betra aðgengi fyrir gangandi og hjólandi vegfarendur milli hverfa og bætt aðstaða fyrir almenningssamgöngur, þar á meðal Borgarlínu og Strætó.

Svipaða sögu er að segja af Borgarlínunni sjálfri og hjóla- og göngustígakerfinu í kringum hana. Upphaflegar áætlanir byggðu á hugmyndum þar sem hvorki lágu fyrir hönnun né skilgreind götusnið. Á síðustu árum hafa hugmyndirnar þróast, stækkað og orðið mun umfangsmeiri en í upphafi, ekki síst í ljósi mikillar fjölgunar í hjólreiðum og vaxandi áherslu á sjálfbærar samgöngur. Nýjar útfærslur gera ráð fyrir stærra stofnhjólaneti og mun sterkari tengingum milli borgarhluta.

Endurskoðun Samgöngusáttmálans stendur nú yfir. Vegagerðin annast undirbúning, hönnun og verklegar framkvæmdir, en hlutverk Betri samgangna ohf. er að fara með yfirumsjón, eigendaeftirlit og tryggja fjármögnun. Samkvæmt upplýsingum þaðan er ljóst að þegar áætlanir hafa verið þróaðar áfram, hefur reynst nauðsynlegt að hækka kostnaðartölur til að endurspegla raunveruleg verkefni fremur en hugmyndir á teikniborðinu.

Margir hafa þó bent á að tölur séu bornar saman með ósanngjörnum hætti. Í umræðunni um Sæbrautarstokkinn má nefna að sáttmálinn gerði einungis ráð fyrir kostnaði við gerð mislægra gatnamóta, en nú liggur fyrir mun umfangsmeira verkefni. Það sama gildir um Borgarlínu, þar sem forsendur hafa breyst og nýjar áherslur komið fram í samgöngu- og skipulagsmálum sveitarfélaganna.

Við þetta bætist að þegar sáttmálinn var undirritaður voru flest verkefnin enn mjög skammt á veg komin. Raunar hefði, að mati margra, verið heppilegra að hefja formlegan undirbúning þeirra þá – ferli sem tekur oft 3–5 ár – áður en fjármagn og tímasetningar voru fest í sáttmálann. Þannig hefðu ákvarðanir um leiðarval, skipulag og umhverfismat legið fyrir áður en farið var að bera fram áætlanir sem síðar þurfti að endurskoða.

Verkefnin sem hins vegar voru komin lengra í þróun og hönnun þegar sáttmálinn var undirritaður hafa staðist áætlanir mun betur. Það sýnir að þegar forsendur eru skýrari og undirbúningur nægur, þá er kostnaðaráætlun áreiðanlegri.

Þrátt fyrir gagnrýni á hækkandi kostnað má ekki gleyma því að Samgöngusáttmálinn er 15 ára samkomulag ríkis og sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu sem nær til ársins 2033. Hann er ætlaður sem heildræn fjármögnun og skipulag uppbyggingar samgönguinnviða, þar á meðal innviða almenningssamgangna. Markmiðið er að stuðla að greiðum, hagkvæmum og öruggum samgöngum, styrkja Borgarlínu, efla hjóla- og göngustígakerfið og ekki síst að stuðla að kolefnishlutlausu samfélagi í takt við loftslagsmarkmið stjórnvalda.

Samgöngusáttmálinn er því ekki aðeins spurning um tölur á blaði, heldur stefnumótandi áætlun sem mun móta samgöngur á höfuðborgarsvæðinu næstu áratugi. Kostnaðurinn er hærri en í upphafi var áætlað, en á móti standa umfangsmeiri framkvæmdir, meiri ávinningur og að lokum betra borgarsamfélag.