Ísafold, 24. febrúar 1906, 33.árg., 12. tbl., bls. 46:

Fararbeini fyrir skemtiferðamenn.
Oft hefir verið sýnt fram á það, að oss íslendingum væri, ekki síður en öðrum þjóðum, og jafnvel miklu fremur, nauðsyn á að hæna sem best að oss útlenda ferðamenn (túrista).
Það virðist því óþarfi að fara að sanna þetta.
Allir vita, að ferðamannastraumnum fylgja gullstraumar inn í landið.
Ferðamennirnir kaupa af oss flestar þarfir, bæði matvæli, áhöld, hesta, aðhlynningu o. fl. og gefa oss vel fyrir. Þeir veita fjölda manna holla, skemmtilega og arðsama atvinnu um lengri og skemmri tíma.
Þó mun ekki minna í það varið fyrir oss, sem erum svo afskekktir, að viðkynning og umgengi við aðrar þjóðir víkkar dálítið sjóndeildarhring vorn.
Vér getum lært margt þarflegt af hinum útlendu ferðamönnum. Ef vel er fá þeir hlýjan hug til landsins og þjóðarinnar, og sú þrá vaknar eðlilega í brjóstum efnilegra ungra manna, að kynnast enn betur háttum annarra þjóða, sem lengra eru á veg komnar í allri menningu en sjálfir vér, og vér því hljótum að geta lært margt og mikið af.
Þegar á þetta er litið, er ótrúlegt, að nokkrum manni blandist hugur um, að það er sjálfum oss fyrir bestu að sem flestir útlendingar sæki oss heim, og að vér því eigum að gjöra allt sem í voru valdi stendur til þess, að gjöra þeim ferðir um landið og dvölina hjá oss svo þægilega og skemmtilega, sem oss er framast unnt.
Þetta ætti líka að vera oss þeim mun hægara, sem einkennileg náttúrufegurð landsins og ágætt loftslag rétta oss til þess góða hjálparhönd.
En hvað hefir nú verið gjört og hvað gjörum vér árlega í þessu skyni?
Því miður veit ég ekki betur en það sé nauðalítið.
Eins og eðlilegt er, lenda flestir útlendir ferðamenn, sem til landsins koma, fyrst í Reykjavík. Þaðan fara svo aftur flestir í smærri eða stærri hópum um Þingvöll og Laugardal að Geysi og Gullfossi. Þeir, sem ekki snúa þar aftur til Reykjavíkur, tvístrast svo í ýmsar áttir til merkisstaða á landinu.
Þetta má fullyrða að er aðalreglan, þótt hún vitanlega eigi sér undantekningar.
Það virðist því ekki til of mikils mælst, þótt búist væri við, að þing og stjórn legðu kapp á að hafa þennan vegarspotta torfærulausan og yfirleitt í því ástandi, að menn kæmust hann lítt hraktir.
En upp á hvað er útlendum gestum vorum boðið á þessari leið?
Austur að Þingvöllum hefir að vísu á sínum tíma verið lagður allgóður vagnvegur, og fyrir hér um bil 12 árum hefir öll leiðin frá Reykjavík að Geysi verið tekin í þjóðvega tölu; en svo er allt látið þar við lenda.
Leiðin frá Reykjavík að Þingvöllum mun vera nálægt þriðjungi alls vegarins. Hinir þriðjungarnir tveir hafa hingað til verið lítið lagaðir, síst svo að til frambúðar sé. Þó eru þar margir ófærukaflar, t.d. Þingvallahraun, ýmsir kaflar í Laugardal, og víðar og víðar.
Þing eftir þing hefir lítið fé eða ekkert verið lagt til þessa vegar. Vegalögin 13. apríl 1894 virðast þó leggja landssjóði þá skýlausu skyldu á herðar, að halda veginum nokkurn veginn færum. Oft hefir þing og stjórn verið minnt á þennan veg, og bænarskrár verið sendar, en mér vitanlega hefir það allt verið árangurslaust eða því sem næst.
Slíkt aðgjörðarleysi er mér og líklega fleirum öldungis óskiljanlegt.
Vissulega er hægt að slá því fram að þeim Árnesingum (þeir munu vera nálægt 100 búendur), sem nota þann veg til aðdrátta, sé ekki vandara um hér eftir en hingað til, að brölta yfir ófærurnar. Mannúðlegt er þetta samt ekki, einkum sé það athugað, að þessir menn hafa lengri og verri kaupstaðarleið en flestir aðrir landsmenn.
En hvað sem nú þessu líður, finnst mér það sanngjörn krafa, að þing og stjórn líti svo á sóma sinn og þjóðfélagsins í heild sinni, að hún sjái um, að vegur sá, sem útlendir gestir vorir nota langmest af öllum vegum landsins, sé þannig á sig kominn, að menn komist um hann lítt hraktir, ekki útataðir af aur og leðju, og að hvorki mönnum né skepnum sé hætta búin af ófærum.
Það eru fá ár síðan að útlendur ferðamaður hleypti hesti sínum á kaf í fen á þjóðveginum í Laugardal skammt frá Miðdal, og lá þar bæði manni og hesti við stórslysi. Þegar útlendingurinn var sloppinn úr hættunni, kom hann auga á mann, sem var að heyverkum þar skammt frá, hann reið til mannsins og bauð honum fé til að bæta ófæruna. Hvort heyskaparmaðurinn tók verkið að sér, veit ég ekki. Hitt er augljóst, að útlendingurinn vildi ekki að ófæran yrði fleirum að slysi.
Því hefi ég heyrt hreyft, að útlendir og innlendir skemtiferðamenn væru ekki bundnir við þessa leið - um Þingvallasveit og Laugardal - er þeir færu frá Reykjavík til Geysis; þeir gætu allt eins farið aðrar leiðir, t.d. Hellisheiði.
Þessu er fljótsvarað.
Enginn sem fer frá Reykjavík til Geysis sér til gamans mun kannast við, að hann gjöri ferðina að eins til þess að sjá Geysi og Gullfoss.
Nei. Það er náttúrufegurðin, sem blasir við auga ferðamannsins alla leiðina frá Þingvöllum til Geysis, sem ferðamenn gangast eins mikið eða jafnvel langtum meira fyrir.
Þó mér hafi aldrei þótt þingvallasveitin smáfríð, er hún þó alíslensk, tilkomumikil og einkennilega stórfeld. Fornhelgi sögustaðarins hlýtur einnig að hafa áhrif á hugi allra þeirra sem nokkuð eru kunnugir fornöldinni og unna uppruna og sögu þjóðar vorrar.
Þegar í Laugardalinn kemur, brosir náttúrufegurðin aftur við í ýmsum myndum.
Þar eru há og svipmikil fjöll, fagrar skógarhlíðar með unaðsfögrum brekkum, hæðum og dældum, skreyttum lyngi og laufi og litfögrum blómum. Tærir, bergsvalir lækir streyma niður skógarhlíðarnar. Spegilfögur á liðast í fögrum bugðum lítið eitt fyrir neðan skóginn, gegnum slétt og grasgefið engi, og svo eru vötnin (Laugarvatn og Apavatn) fögur og fiskisæl þar allskammt frá.
Ég hefi heyrt smekkvísan mann, sem víða hefir farið, segja, að hann hafi hvergi séð jafnmikla og margbreytta náttúrufegurð á einum og sama stað, eins og í Laugardalnum.
Ferðamenn, sem ríða um Laugardal viðstöðulítið eða viðstöðulaust, geta þó ekki notið til fulls náttúrufegurðarinnar. Vegurinn liggur ýmist lágt, eða hólar og hæðir skyggja á. Þegar ofar kemur í skóginn víkkar sjóndeildarhringurinn. Þá blasir við allt Suðurlandsundirlendið, en há og fögur fjöll, svo sem Hekla, Þríhyrningur, Eyjafjallajökull, Hengill, Ingólfsfjall o. fl., takmarka útsýnið.
Eigi ferðamenn að geta notið til fulls allrar þeirrar fegurðar, sem Laugardalur hefir að bjóða, þurfa þeir að eiga þar nokkra dvöl. Dvölin hlyti líka að verða þeim ánægjuleg, væru húsakynni og annar útbúnaður í nokkurn veginn góðu lagi. Úr skóginum er víða hægt að ganga upp á fjallið fyrir ofan, mun það vera um hálfrar stundar gangur, hægur þó. Þar er víðsýni enn meira og fegurra en úr skógarhlíðunum.
Áin fyrir neðan skóginn rennur víðast í stokki, en er þó lygn; í henni er silungur og mundi því hentugt að stunda þar stangarveiði.
Vötnin eru hólma og grynningalaus. Væru til hentugir bátar tel ég líklegt, að ferðamenn skemmtu sér vel við að róa og sigla um þau. Vötnin eru og auðug af silungi og mætti þar að líkindum stunda veiði sér til gamans. Á vatnabökkunum eru margir bæir og gætu ferðamenn keypt sér þar ýmsa hressingu ef þeim sýndist.
Í skóginum eru víða unaðsfagrir blettir, skógarbrekkur og berjalautir með alls konar blómgresi.
Þar er í einu orði allt sem náttúran leggur til örlátlega úti látið, og á því er enginn efi, að útlendir og innlendir skemtiferðamenn gætu notið þar mikillar ánægju og endurnæringar í hreinu og heilnæmu skógar- og fjallaloftinu, ef mennirnir létu ekki sitt eftir liggja.
En hvað hafa nú mennirnir gjört til þess, að gjöra þetta unaðsfagra fjallahérað girnilegt ferðamönnum til lengri eða skemmri dvalar að sumrinu?
Á veginn hefir áður verið minnst.
En þó vegirnir séu nauðsynlegir, jafnvel nauðsynlegastir af öllu, þurfa þó ferðamenn fleira en vegi.
Þeir þurfa þægileg og góð húsakynni, góða aðhlynningu og vel til búinn þokkalegan mat.
Ég þykist ekki taka of djúpt í árinni, þótt ég segi, að á öllu þessu sé tilfinnanleg og raunaleg vöntun.
Alla leið frá Reykjavík til Geysis er að eins eitt gistihús fyrir ferðamenn, Valhöll á Þingvelli, og er þó sjálfsagt ekki nærri nógu stór.
Ferðamenn eru því neyddir til að kotra sér niður hingað og þangað á sveitaheimilum eins og þau gjörast upp og ofan.
Nærri má geta, að viðgjörðir geta ekki orðið í góðu lagi með þessu móti, þótt furða sé, hvernig aumingja sveitakonurnar komast fram úr þessu með lélegum föngum og um helsta annatímann.
Sumstaðar eru að vísu til lítil gestaherbergi (stofur), og þar sem best er, gestasvefnhús með einu rúmi.
Einu úrræðin verða því að kasa gestina í flatsæng á stofugólfi eða láta þá liggja í tjöldum, hvernig sem veður er og hvernig sem þeir eru til reika eftir langa ferð um illfæra vegi og í misjöfnu veðri.
Það er furða, að útlendingar skuli ekki þreytast á svona löguðu ferðavolki um lítt færa vegi.
Virðist þetta bera þess ljósan vott, hve mikið menn vilja leggja á sig til að njóta þeirrar ánægju, sem ferðin að öðru leyti veitir.
En hvað þarf þá að gjöra?
Að minni hyggju þyrfti að koma upp í minnsta lagi þremur góðum gistihúsum, auk þeirra, sem nú eru á Þingvelli og við Geysi.
Hús þessi voru að líkindum best sett á Laugarvatnsvöllum nálægt miðjum Laugardal, og hjá Austurhlíð eða Múla í Biskupstungum.
Viðunandi væri líklega fyrst um sinn, gæti hvert hús vel hýst 9 ferðamenn, auk fylgdarmanna. Hentugra álít ég að húsin séu fleiri og smærri. Ferðamenn mundu skipta sér í þau eftir ástæðum, en þeir væru þá ekki bundnir við að herða sig langa áfanga í hvaða veðri sem er, en gætu hagað ferð sinni eftir ástæðum og hentugleikum.
Tveir góðir skemmtibátar ættu að vera á Apavatni og einn á Laugarvatni, þeir yrðu líklega mikið notaðir.
Þótt ég geri ekki ráð fyrir, að í meira sé ráðist í fyrstu, er þó líklegt að brátt þyrfti til viðbótar, ef allt færi vel og skaplega.
Vitanlega þarf æði mikið fé til þess, að koma þessu í framkvæmd. En ég vona að margir séu mér samdóma um að hér sé um verulegt nauðsynjamál að ræða.
Aðalskilyrðið fyrir því, að menn ráðist í þetta er það, að vegurinn sé vel bættur. Ég álít til of mikils ætlast, að búast við að reist séu dýr hús og lagt í annan kostnað meðfram vegi, sem er illfær og því mætti búast við, að ferðamenn neyðist til að hætta að nota.
Væri vegurinn vel bættur, Þingvallahraun brúað, og aðrar nauðsynlegar aðgjörðir framkvæmdar, mundi ferðamannastraumurinn aukast bráðlega. Þá mundi og þörfin á góðum gistihúsum verða mönnum fullljós og þeir ráðast óhræddir í að reisa þau og þau verða héraðsbúum til gagns og sóma, en ferðamönnum til mikilla hagsbóta og ánægju.
Það er því óskandi, að heiðruð stjórn vor taki þetta nauðsynjamál að sér, einkum vegagjörðina. Málið í heild sinni finnst mér beinlínis og óbeinlínis snerta alla þjóðina, en sérstaklega höfuðstað vorn.
Ég vona því, að heiðraðir Reykjavíkurbúar veiti máli þessu nákvæma athygli og öruggt fylgi.
Stjórnin vona ég að leggi fyrir næsta þing uppástungur um fjárframlög til endurbótar veginum, og vona ég að nauðsynjamáli þessu sé þá vel borgið.
Hafi stjórnin nú nokkurt það fé til umráða, sem henni er frjálst að verja til nauðsynlegra viðgjörða á þjóðvegum, væri mesta nauðsyn á, að einhverju af því fé væri varið til endurbóta á þessum vegi.
Síðastliðið haust hitti ég fleiri ófærukafla á honum, niðurfallnar nauðsynlegar brýr o. m. fl.
Ég enda svo mál mitt með þeirri innilegu ósk og von, að stjórn, þing og þjóð veiti þessu nauðsynjamáli betri athygli meira fylgi en hingað til.
Ritað í janúar 1906.
Ferðalangur.