1904

Ísafold, 21. maí 1904, 16.árg., 32. tbl., bls. 126:

Um Laxárbrúarmálið o. fl. eftir Kjartan Helgason próf. í Hvammi og Torfa Bjarnason skólastj. í Ólafsdal.
Skýrsla um fund Vesturamtsráðsins 25. júlí f. á. er prentuð í Stjórnartíð. 1903 B. deild bls. 190-208. Sýslureikningarnir úr Dalasýslu eru þar fyrirferðarmestir. Þeir höfðu legið fyrir fundinum þrefaldir í roðinu fyrir árin 1900, 1901 og 1902, með allmiklum athugasemdum; sérstaklega hafði reikningurinn yfir kostnað við Laxárbrúna valdið miklum glundroða. Um hann og fleira, sem snertir reikninga Dalasýslu, hafði verið þjarkað nærri heilt ár við amtmanninn. Amtmaður þurfti því að gefa fundinum skýrslu til þess að greiða úr þessari reikninga flækju. Og hann gerði það líka á sinn hátt. Skýrsla hans er tekin upp í fundargerðirnar. Þar er sagt frá umkvörtunum þeim, sem komið hafa frá nokkrum sýslunefndarmönnum í Dalasýslu, yfir reikningsfærslu sýslumanns þeirra. En frá því er sagt á þann hátt, að ókunnugir menn hljóta að fá alveg ranga hugmynd um málið, ef þeir lesa fundarskýrsluna eina og trúa henni. Við neyðumst því til að bæta þar við nokkrum athugasemdum, sérstaklega vegna amtsráðsfundarmannana, sem nauðsynlega þurfa að þekkja meira en aðra hlið málsins.

I.
Fyrsta kæran (18. júlí 1902) út af reikningafærslu sýslumannsins kom til af því, að hann hafði gert sýslusjóði reikning fyrir 13 krónum fyrir hverja tunnu af sementi því, sem fór í Laxárbrúarstöplana og keypt var hjá versluninni í Búðardal. En verslunarstjórinn skýrði frá því, að verðið hefði verið 11 kr. Sýslumaður gerði amtmanni (og >Þjóðólfi<) grein fyrir því, hvernig á þessari skekkju stæði: Verslunin hafði fyrst gefið sýslumanni reikning fyrir sementinu á 13 kr. (reikningsverði), en veitt svo afslátt eða uppbót á eftir (gegn peningaborgun). Frá þessu hefir amtmaður skýrt amtsráðinu, og er svo að heyra sem honum þyki ákæran hafa verið óþörf og finni ekkert athugavert við aðferð sýslumannsins að því er sementskaupin snertir. Sýslumaður blandar reikningum sýslunnar saman við sinn eigin reikning, pantar í sameiningu sement til Laxárbrúarinnar og fjósbyggingar heima hjá sér, setur svo á brúarreikninginn það af sementinu, sem dýrast reynist, lætur sýslunefndina ekkert vita um þann afslátt, sem hann fékk, á sementsverðinu, fyrr en hann hefir verið kærður. Sementið er keypt árið 1900. Þó að sýslumaður hefði ekki það árið fengið að vita um afsláttinn, var honum þó tilkynnt bréflega af verslunarstjóranum, hve mikla uppbót hann fengi, áður en hann samdi sýslureikninginn fyrir 1901, svo að þar hefði mátt taka uppbótina til greina, ef bréfið hefir komist til skila. En þó að það hefði glatast, þá hafði þó sýslumaður fengið viðskiptareikning sinn frá versluninni fyrir árið 1901 - þar sem uppbótin er tilfærð - áður en hann hélt aðalfund sýslunefndarinnar 1902. Sá fundur neitaði að samþykkja sýslureikninginn 1901 vegna útgjaldanna til Laxárbrúarinnar. Þá hefði sannarlega legið beint við, að sýslumaður skýrði frá uppbótinni, svo að hún yrði tekin til greina í áætlun um tekjur og gjöld næsta árs; það hefði verið hrapalleg gleymska af honum, að muna ekki eftir því þá, þegar hann var að reyna að fá sýslunefndina til að samþykkja reikningana, en henni ofbuðu útgjöldin. Og enn þá brýnna tilefni hafði hann til að muna það skömmu síðar - á aukafundi sýslunefndarinnar, því að þann fund kallaði sýslumaður saman eingöngu til þess að tala um Laxárbrúna, og sýna fram á, að hann þyrfti meira fé til hennar. Sýslunefndin veitti þá eftir beiðni hans 700 kr. í viðbót til brúarinnar. Sú fjárveiting hefði ef til vill orðið einu hundraði minni, ef þá hefði ekki enn gleymst að skýra frá uppbótinni, eða hinu sanna verði sementsins. Sýslumaður rumskaði ekki, fyr en amtsmaður fór að ýta við honum út af kærunni.
Í kærunni er þess getið, að sýslumaður hafi tekið verðið á hverri sementstunnu 14 kr., í reikningi þeim yfir brúarkostnaðinn, er hann sendi landshöfðingja til þess að fá útborgaðan landssjóðsstyrkinn, sem ekki mátti vera meir en 1/3 af öllum brúarkostnaðinum. Amtmaður segir að þessi reikningur sé >eigi neinn reikningur, , heldur öllu fremur áætlun< og ber landshöfðingja fyrir því, að það hefði engin áhrif haft á útborgun styrksins, hvort verð sementsins væri talið 11 eða 14 kr. Skjalið sem amtmaður vill ekki kalla reikning heldur áætlun, er á þessa leið:

Reikningur yfir kostnað við brúargerð á Laxá.
1. 64 tn. af sementi á 14 kr. kr. 896 00
2. Vinna við brúarstöplana sumarið 1900 - 1425 37
3. Vinna við brúarstöplana sumarið 1901 . - 540 00
(340 00)
4. Viður í brýrnar - 1280 00
(1100 00)
5. Járn 425 00
6. Smíði 300 00
7. Flutningur á efni að brúarstæðinu 80 00
(50 00)
8. Að fletta trjám í gólf brúnna 54 00
5000 37
Þessi upphæð er að öllu borguð,
Við þetta bætist:
1. 1 tré 22 feta langt e kr. 25 00
2. Flutningur á viðum - 35 00
3. Fyrir járni sem skemmdist e. - 25 00
4. Fyrir að endursmíða það, sem brotnaði, og koma brúnni á, e. - 200 00
285 00
Skrifstofu Dalasýslu 4. des 1901.
Björn Bjarnarson.
>Þessi upphæð er að öllu borguð<, segir sýslumaður í reikningi þessum, en amtmaður segir: það er áætlun, og gefur með því í skyn, að ekkert geri til, þó að krítað sé liðugt. Satt er það, að viðbótin - 4 síðustu liðirnir - er áætlun, og hefir enginn fett fingur út í hana. En 8 fyrstu liðirnir, að upphæð kr. 5000 37, er reikningur - rangur reikningur. Verðið er of hátt á sumu, og við einn liðinn er bætt kostnaði, sem brúnni kom ekki við. Of langt mál yrði að sýna fram á það hér, hve mikið er ofreiknað, enda gætum við það ekki nákvæmlega; en það getum við fullvissað amtmanninn um, að ef allt, sem ofreiknað er, væri dregið frá, þá yrði ekki eftir 5100 kr.; en það þurfti upphæðin að vera til þess að allur landssjóðsstyrkurinn (1700 kr.) fengist.

Í bréfi til amtsins, dags. 19. ág. 1902, gerir sýslumaður grein fyrir því, hvers vegna hann telji verðið á sementinu svona hátt, 14 kr. á tunnu, 1 krónu hærra en hann telur það í sýslureikningunum. Hann segir að því valdi pakkhúsleiga o. fl. Og á sýslunefndarfundi 1903 sýndi hann til sannindamerkis kvittun fyrir pakkhúsleigu árin 1900 og 1901, að upphæð 30 kr. Sumum sýslunefndarmönnunum þótti þetta tortryggilegt, því að þeir vissu, að sementið hafði ekki í hús komið, tóku því afskrift af kvittuninni, sendu hana þeim manni, er kvittunina hafði gefið, og beiddu hann um skýringu. Kvittunin, sem sýslumaður sýndi var þannig:
Björn sýslumaður Bjarnarson hefir greitt mér í pakkhúsleigu fyrir árið 1900 20 - tuttugu - kr. og fyrir árið 1901 10 - tíu - krónur.
Reykjavík 8. ág. 1902.
Guttormur Jónsson.

En skýringin, sem við fengum, var þannig:
Ég, undirskrifaður, votta hér með að gefnu tilefni, að það sem sýslumaður Björn Bjarnarson á Sauðafelli borgaði mér í pakkhúsleigu fyrir árin 1900 og 1901 og ég kvittaði fyrir í Reykjavík 8. ágúst 1902, var ekki fyrir geymslu á sementi því, er brúkað var til Laxárbrúarinnar, heldur fyrir geymslu á ýmsum öðrum vörum, og að ekkert af sementinu var geymt í húsi því, er ég hafði umráð yfir, nema ef vera skyldi 3 eða 4 tunnur síðara árið.
p. t. Reykjavík 2. júlí 1903.
Guttormur Jónsson.
Á síðasta sýslunefndarfundi lagði sýslumaður fram reikning yfir kostnað við Laxárbrúna frá upphafi, en þá var pakkhúsleigukvittunin horfin úr fylgiskjölunum, og engin pakkhúsleiga talin til brúarkostnaðar.

II.
Fyrstu kærunni út af sýslureikningunum 1900 svaraði amtmaður 15. sept. 1902, og gat þess í svari sínu, að >álit< manna um; að hitt eða þetta hafi verið of dýrt sett, geti ekki framar komið til greina, þar sem reikningarnir væru samþykktir af amtsráði og sýslunefnd. Nokkrir (5) sýslunefndarmenn skrifuðu þá amtmanni aftur og færðu gild rök fyrir því, að nauðsynlegt væri að endurskoða sýslureikningana 1900 að nýju. Amtmaður lét þá undan, og sendi einum nefndarmanninum reikningana með þeim ummælum, að þeir skyldu lagðir fram á næsta sýslufundi til rannsóknar, en ekki opnaðir fyr. Eftir nokkra rekistefnu leyfði þó amtmaður loks, að reikningarnir væru endurskoðaðir á venjulegan hátt af hinum kosna endurskoðanda sýslureikninganna.
Helstu aðfinnslurnar út af reikningunum fyrir árið 1900 voru fjórar, og hefir amtmaður skýrt frá þeim á amtsráðsfundinum, sagt álit sitt um þær og að nokkru leyti haldið uppi vörn fyrir reikningshaldara. Við skulum nú minnast á, þessar aðfinningar og afsakanir, hverja fyrir sig.
Í fyrsta lagi er fundið að því, að reikningarnir voru ekki löglega endurskoðaðir. Sýslumaður hafði sjálfur valið sér endurskoðanda, annan en þann sem sýslunefndin hafði kosið. Amtmaður afsakar það með því, að >sérstaklegar kringumstæður hefðu verið fyrir hendi<. En ekki getur hann um, hverjar þær voru. Kunnugir menn hér vestra þekkja þær ekki, nema ef vera skyldu þær, að sýslumanni hafi í þetta sinn verið >sérstaklega< óþægilegt, að fá sýslureikningana rækilega endurskoðaða. Frjálslyndi er það óneitanlega af amtmanninum gagnvart sýslumanni, að taka ekki hart á því, þó að hann brjóti lögin og velji sér sjálfur endurskoðanda; en óþægilegar afleiðingar getur það haft fyrir sýsluna, því að erfitt er fyrir sýslunefndina á fundum - í litlum húsakynnum og á mjög takmörkuðum tíma - að endurskoða reikninga, rækilega, einkum þegar þeir eru jafn illa úr garði gjörðir og venja er um sýslureikninga Dalasýslu. Auðséð var það í vetur sem leið, að sýslumaður Dalamanna þekkir frjálslyndi yfirmanna sinna, og kann að nota sér það. Amtsráðið skipaði svo fyrir á síðasta fundi, að sýslumaður skyldi semja reikning yfir allan kostnað við Laxárbrúna í einu lagi og senda hann endurskoðanda fyrir 1. febrúar í vetur. Svona ófrjálslegri skipun gat sýslumaður ekki verið að hlýða, heldur lagði hann Laxárbrúarreikninginn óendurskoðaðan fyrir sýslufundinn í vor - sjálfsagt í von um sama frjálslyndið sér til handa sem að undanförnu. - Geta má nærri, hvernig sýslunefnd og hreppsnefndum gengur að fá þennan sýslumann til að gegna skyldu sinni, þegar amtsráðinu með aðstoð amtmanns gengur það ekki betur en þetta.
Annað kæruatriðið var það, að Dalasýslu eru taldar til útgjalda árið 1900 200 kr. til skóla í Búðardal. Sýslunefndin hafði heitið þessum styrk til þess að hvetja til skólastofnunar, en varla hefir hún ætlast til, að fénu yrði eytt fyr en einhver skóli væri stofnaður. Nú var enginn skóli til í sýslunni árið 1900 og ekki fyr en haustið 1901. Þá var farið fram á það við sýslumann, að hann léti þetta fé af hendi rakna til skólans; en hann neitaði því (skriflega). Í amtsráðsfundargjörðunum stendur, að amtmaður hafi >löngu áður en kæran kom fram gjört ráðstafanir til þess að komast fyrir um< hvernig á þessu stæði. Já, amtmaður skrifaði sýslumanni 18. mars 1902 og heimtaði skilagrein fyrir þessum 200 kr., beið svo eftir svari til 13. sept. skrifaði þá aftur og bað um svar, en fékk enga áheyrn. Frá þessu hefir amtmaður sagt okkur sjálfur í embættisbréfi 28. okt. 1902 og er þá að ráðgera að skrifa sýslumanni í þriðja sinn um skólapeningana. Eftir alla rekistefnuna komu peningarnir í ljós. Haustið 1902 fékk Búðardalsskólinn áhöld. Sýslumaður hafði keypt þau þá um sumarið fyrir sýslusjóðstillagið, sem hann hafði trúlega geymt í vasa sínum í 2 ár. Ekki lætur amtmaður þess getið í fundarskýrslu sinni, hvað sýslumaður hafi haft sér til afsökunar í þessu efni, og við skulum þá gjöra honum það til geðs, að þegja um það líka.
Í þriðja lagi var sýslumaðurinn kærður fyrir það, að hann telur 55 tn. af sementi til kostnaðar við Laxárbrúna 1900, en brúkaði ekki nema 51 tn. Amtmaður segir í fundarskýrslunni; >Um sementsnotkunina 1900 segjast kærendurnir hafa skilríki í höndunum, en þau eru enn ekki fram komin. Sýslumaður lýsir því aftur á móti yfir, að sá maður sem álitið hafi, að aðeins hafi verið notuð 51 tn., geti eigi sagt neitt um þetta með vissu<. Skilríkin, sem við höfðum í höndum, þegar við skrifuðum amtmanni um þetta, var dagbók verkstjórans. Það er satt, að við höfum ekki farið fram á það. Við héldum líka, að sú skylda hvíldi á reikningshaldara, að sanna, hve miklu hann hefði eytt, en að tæpast sé heimtandi af sýslunefndinni að hún sanni, hve miklu hann hafi ekki eytt. - Fullkomin sönnun verður það ef til vill ekki talin, sem verkstjórinn segir um þetta; en það er þó eina sönnunin, sem til er, fyrir því, hve mikið af sementi fór í brúarstöplana. Sýslumaður segir, að verkstjórinn geti ekkert um það vitað. Vera má að hann hafi ekki átt að vita neitt um það; en hann gat ekki komist hjá því að vita það, af því að hann hafði umsjón með því, hvað hver verkmaður vann á hverjum degi, og var svo blálega reglusamur, að halda skrá yfir það og týna henni ekki. Hann vissi því nákvæmlega, hvenær sement var flutt að brúarstæðinu og hve mikið í hvert sinn. Hver skyldi annars hafa átt að vita um þetta fremur en umsjónarmaðurinn? Sýslumaður lýsti því yfir á sýslufundi í fyrra, að sjálfur hefði hann ekkert getað um það vitað - því hann var ekki allt af viðstaddur - en hann hafði látið reikna það út. Brúarstólparnir voru nefnilega byggðir í samlögum við Sauðafellsfjósið, og sýslumaður kveðst hafa látið reikna út, hve mikið sement hefði þurft í það eftir teningsmáli veggjanna. Afganginn reiknaði hann svo Laxárbrúnni. Hvort meira sé að byggja á þessum útreikningi en skýrslu umsjónarmannsins, um það verður amtsráðið að dæma.
Í fjórða lagi var kært yfir því, að sýslumaður hefir sett í brúarreikninginn kostnað við vegagerð, sem engin heimild var til að kosta af sýslusjóði né landssjóði. Vegagerð þessi fór fram á sama tíma sem brúarstöplahleðslan og undir umsjón sama manns. Sá maður segir, að sýslumaður hafi sagt sér að slengja allri vinnunni saman. En umsjónarmanni þótti þó viðkunnanlegra, að liða kostnaðinn í sundur, og gjörði það nákvæmlega. Sundurliðaða skýrslu hans um það, hve mikilli vinnu var varið til vegarins, höfum við sent amtmanni 15. apríl f. á. Þetta mál útskýrir amtmaður fyrir amtsráðinu á þessa leið; >Sýslumaður hefir fært rök fyrir því, að hún (vegagjörðin) var nauðsynleg í bráð við brúargjörðina, enda liggur í augum uppi, að vegur verður að liggja að brúnni<. Að vegargjörðin hafi verið >nauðsynleg við brúargjörðina< er víst svo að skilja, að eftir veginum hafi þurft að flytja efni til brúarinnar. En við höfum skýrt amtmanni frá því - þótt hann láti þess ógetið -, að ekki eitt pund af brúarefninu hafi verið flutt um veginn fyrir sunnan Laxá, en kostnaður við þann veg er þó talinn með brúarkostnaðinum. Ef til vill hefir sýslumaður sagt honum annað. En að óreyndu getur amtmaður varla talið sjálfsagt, að við ljúgum, en sýslumaður segi satt. >Það liggur í augum uppi, að vegur verður að liggja að brúnni<, segir amtmaður. Látum svo vera. En liggur hitt eins í augum uppi, að sýslusjóður einn kosti þann veg og að sýslumaður einn ákveði, hvar og hvernig hann skuli lagður, hve langur hann skuli vera o.s. frv., en að sýslunefndin hafi ekki atkvæðisrétt um það; hún sé bara skyldug til að samþykkja þau útgjöld, sem sýslumanni þóknast að demba á sýslusjóð. Það hefir verið aðal regla hér í sýslu, að veita ekki fé úr sýsluvegasjóði né sýslusjóði til vegagerða, nema með því skilyrði að hlutaðeigandi sveitir legðu fram einhvern hluta kostnaðarins. Undantekning frá þeirri reglu eru framlögin til vegarins úr kaupstaðnum áleiðis að Sauðafelli. Mikið af þeim vegi hefir sýslumaður látið gera án þess að biðja fyrirfram um fé til þess, en fengið svo sýslunefndina á eftir til þess að samþykkja útgjöldin, þegar þau eru komin inn í sýslureikninginn. Og þegar sýslunefndin hefir ekki reynst nógu leiðitöm og neitað að samþykkja útgjaldaliði sem þannig eru til komnir, þá er reynt að fá amtsráðið til að hlaupa undir bagga og samþykkja reikningana þvert ofan í mótmæli sýslunefndar. Þetta kom fyrir á síðasta amtsráðsfundi, sbr. úrskurðinn um athugasemdir endurskoðanda við sýsluvegasjóðsreikning Dalasýslu 1902, 6. gr. - Ekki trúum við öðru en að fleiri sýslum en Dalasýslu þætti hart, ef amtsráðið færi að láta gjöra vegabætur á sýslunnar kostnað, hvað sem sýslunefndin segði. Við erum þó ekki að áfellast amtsráðið í heild sinni fyrir þennan úrskurð í fyrra, teljum víst, að fundinum hafi verið viltar sjónir með röngum eða ónákvæmum skýrslum um málavöxtu.

III.
Þá er eftir að minnast á eitt atriði í fundargjörð amtsráðsins, þar sem okkur virðist sannleikanum hallað til muna. Það er skýrsla amtmanns um ágreining milli sýslunefndar og sýslumanna Dalasýslu út af því, að árið 1901 hafa heimildarlaust verið greiddar úr sýslusjóði 189 kr (Upphæðin var gjörsamlega ólesanleg í textanum.) 18 au. til brúargjörðarinnar á Laxá. Sýslunefndin neitar að samþykkja þetta, en amtmaður heldur því fram, að hún sé skyldug til þess, sýslufélagið sé >skuldbundið gagnvart landssjóði til þess að byggja brúna<, sýslunefndin í Dalasýslu hafi að eins gleymt að veita þetta fé á fundi sínum 17. júní 1901; og ennfremur segir hann; >Hér er spursmál um fjárbrúkun til þess verks, sem sýslunefndin hefir samþykkt að skyldi framkvæmt<. Þessar röksemdir amtmannsins eru hreinn og beinn tilbúningur. Sýslunefndin hefir aldrei ákveðið, að brúin skyldi byggð, heldur að eins veitt ríflegan styrk til hennar. Sýslufélagið hefir enga skuldbindingu tekið á sig gagnvart landssjóði; sýslunefndin ekki einu sinni beðið alþingi um styrk til brúarinnar. Reyndar hefir amtmaður sagt okkur - í bréfi 19. ág. f. á. - að fyrir alþingi 1899 hafi legið bónarbréf frá sýslunefnd Dalasýslu um styrk til brúar á Laxá. En sé þetta satt, - þá er það bónarbréf falsað. Laxárbrúarmálið kom ekki til tals í sýslunefndinni fyr en eftir það að alþingi hafði heitið styrknum. Árið 1900 veitti sýslunefndin 1700 kr. styrk til brúarinnar, en lét sér óviðkomandi, hvernig það sem til vantaði, yrði útvegað. Meira en þessar 1700 kr. ætlaði nefndin ekki að veita, og enginn fór heldur fram á það árin 1900 og 1901. En hér þykist amtmaður vita betur, þykist vita, hvað sýslunefndarmennirnir vestur í Dalasýslu hugsuðu, betur en þeir sjálfir, þeir hafi ætlað að veita fé, til Laxárbrúarinnar 17. júní 1901 en gleymt því.
Hve mikið amtsráðið kann að byggja á öðrum eins staðhæfingum og þeim, sem hér eru tilfærðar eftir amtmanni, vitum við ekki; en það er von okkar að það byggi væntanlegan úrskurð sinn í Laxárbrúarmálinu á einhverju, sem haldbetra er.

Ísafold, 21. maí 1904, 16.árg., 32. tbl., bls. 126:

Um Laxárbrúarmálið o. fl. eftir Kjartan Helgason próf. í Hvammi og Torfa Bjarnason skólastj. í Ólafsdal.
Skýrsla um fund Vesturamtsráðsins 25. júlí f. á. er prentuð í Stjórnartíð. 1903 B. deild bls. 190-208. Sýslureikningarnir úr Dalasýslu eru þar fyrirferðarmestir. Þeir höfðu legið fyrir fundinum þrefaldir í roðinu fyrir árin 1900, 1901 og 1902, með allmiklum athugasemdum; sérstaklega hafði reikningurinn yfir kostnað við Laxárbrúna valdið miklum glundroða. Um hann og fleira, sem snertir reikninga Dalasýslu, hafði verið þjarkað nærri heilt ár við amtmanninn. Amtmaður þurfti því að gefa fundinum skýrslu til þess að greiða úr þessari reikninga flækju. Og hann gerði það líka á sinn hátt. Skýrsla hans er tekin upp í fundargerðirnar. Þar er sagt frá umkvörtunum þeim, sem komið hafa frá nokkrum sýslunefndarmönnum í Dalasýslu, yfir reikningsfærslu sýslumanns þeirra. En frá því er sagt á þann hátt, að ókunnugir menn hljóta að fá alveg ranga hugmynd um málið, ef þeir lesa fundarskýrsluna eina og trúa henni. Við neyðumst því til að bæta þar við nokkrum athugasemdum, sérstaklega vegna amtsráðsfundarmannana, sem nauðsynlega þurfa að þekkja meira en aðra hlið málsins.

I.
Fyrsta kæran (18. júlí 1902) út af reikningafærslu sýslumannsins kom til af því, að hann hafði gert sýslusjóði reikning fyrir 13 krónum fyrir hverja tunnu af sementi því, sem fór í Laxárbrúarstöplana og keypt var hjá versluninni í Búðardal. En verslunarstjórinn skýrði frá því, að verðið hefði verið 11 kr. Sýslumaður gerði amtmanni (og >Þjóðólfi<) grein fyrir því, hvernig á þessari skekkju stæði: Verslunin hafði fyrst gefið sýslumanni reikning fyrir sementinu á 13 kr. (reikningsverði), en veitt svo afslátt eða uppbót á eftir (gegn peningaborgun). Frá þessu hefir amtmaður skýrt amtsráðinu, og er svo að heyra sem honum þyki ákæran hafa verið óþörf og finni ekkert athugavert við aðferð sýslumannsins að því er sementskaupin snertir. Sýslumaður blandar reikningum sýslunnar saman við sinn eigin reikning, pantar í sameiningu sement til Laxárbrúarinnar og fjósbyggingar heima hjá sér, setur svo á brúarreikninginn það af sementinu, sem dýrast reynist, lætur sýslunefndina ekkert vita um þann afslátt, sem hann fékk, á sementsverðinu, fyrr en hann hefir verið kærður. Sementið er keypt árið 1900. Þó að sýslumaður hefði ekki það árið fengið að vita um afsláttinn, var honum þó tilkynnt bréflega af verslunarstjóranum, hve mikla uppbót hann fengi, áður en hann samdi sýslureikninginn fyrir 1901, svo að þar hefði mátt taka uppbótina til greina, ef bréfið hefir komist til skila. En þó að það hefði glatast, þá hafði þó sýslumaður fengið viðskiptareikning sinn frá versluninni fyrir árið 1901 - þar sem uppbótin er tilfærð - áður en hann hélt aðalfund sýslunefndarinnar 1902. Sá fundur neitaði að samþykkja sýslureikninginn 1901 vegna útgjaldanna til Laxárbrúarinnar. Þá hefði sannarlega legið beint við, að sýslumaður skýrði frá uppbótinni, svo að hún yrði tekin til greina í áætlun um tekjur og gjöld næsta árs; það hefði verið hrapalleg gleymska af honum, að muna ekki eftir því þá, þegar hann var að reyna að fá sýslunefndina til að samþykkja reikningana, en henni ofbuðu útgjöldin. Og enn þá brýnna tilefni hafði hann til að muna það skömmu síðar - á aukafundi sýslunefndarinnar, því að þann fund kallaði sýslumaður saman eingöngu til þess að tala um Laxárbrúna, og sýna fram á, að hann þyrfti meira fé til hennar. Sýslunefndin veitti þá eftir beiðni hans 700 kr. í viðbót til brúarinnar. Sú fjárveiting hefði ef til vill orðið einu hundraði minni, ef þá hefði ekki enn gleymst að skýra frá uppbótinni, eða hinu sanna verði sementsins. Sýslumaður rumskaði ekki, fyr en amtsmaður fór að ýta við honum út af kærunni.
Í kærunni er þess getið, að sýslumaður hafi tekið verðið á hverri sementstunnu 14 kr., í reikningi þeim yfir brúarkostnaðinn, er hann sendi landshöfðingja til þess að fá útborgaðan landssjóðsstyrkinn, sem ekki mátti vera meir en 1/3 af öllum brúarkostnaðinum. Amtmaður segir að þessi reikningur sé >eigi neinn reikningur, , heldur öllu fremur áætlun< og ber landshöfðingja fyrir því, að það hefði engin áhrif haft á útborgun styrksins, hvort verð sementsins væri talið 11 eða 14 kr. Skjalið sem amtmaður vill ekki kalla reikning heldur áætlun, er á þessa leið:

Reikningur yfir kostnað við brúargerð á Laxá.
1. 64 tn. af sementi á 14 kr. kr. 896 00
2. Vinna við brúarstöplana sumarið 1900 - 1425 37
3. Vinna við brúarstöplana sumarið 1901 . - 540 00
(340 00)
4. Viður í brýrnar - 1280 00
(1100 00)
5. Járn 425 00
6. Smíði 300 00
7. Flutningur á efni að brúarstæðinu 80 00
(50 00)
8. Að fletta trjám í gólf brúnna 54 00
5000 37
Þessi upphæð er að öllu borguð,
Við þetta bætist:
1. 1 tré 22 feta langt e kr. 25 00
2. Flutningur á viðum - 35 00
3. Fyrir járni sem skemmdist e. - 25 00
4. Fyrir að endursmíða það, sem brotnaði, og koma brúnni á, e. - 200 00
285 00
Skrifstofu Dalasýslu 4. des 1901.
Björn Bjarnarson.
>Þessi upphæð er að öllu borguð<, segir sýslumaður í reikningi þessum, en amtmaður segir: það er áætlun, og gefur með því í skyn, að ekkert geri til, þó að krítað sé liðugt. Satt er það, að viðbótin - 4 síðustu liðirnir - er áætlun, og hefir enginn fett fingur út í hana. En 8 fyrstu liðirnir, að upphæð kr. 5000 37, er reikningur - rangur reikningur. Verðið er of hátt á sumu, og við einn liðinn er bætt kostnaði, sem brúnni kom ekki við. Of langt mál yrði að sýna fram á það hér, hve mikið er ofreiknað, enda gætum við það ekki nákvæmlega; en það getum við fullvissað amtmanninn um, að ef allt, sem ofreiknað er, væri dregið frá, þá yrði ekki eftir 5100 kr.; en það þurfti upphæðin að vera til þess að allur landssjóðsstyrkurinn (1700 kr.) fengist.

Í bréfi til amtsins, dags. 19. ág. 1902, gerir sýslumaður grein fyrir því, hvers vegna hann telji verðið á sementinu svona hátt, 14 kr. á tunnu, 1 krónu hærra en hann telur það í sýslureikningunum. Hann segir að því valdi pakkhúsleiga o. fl. Og á sýslunefndarfundi 1903 sýndi hann til sannindamerkis kvittun fyrir pakkhúsleigu árin 1900 og 1901, að upphæð 30 kr. Sumum sýslunefndarmönnunum þótti þetta tortryggilegt, því að þeir vissu, að sementið hafði ekki í hús komið, tóku því afskrift af kvittuninni, sendu hana þeim manni, er kvittunina hafði gefið, og beiddu hann um skýringu. Kvittunin, sem sýslumaður sýndi var þannig:
Björn sýslumaður Bjarnarson hefir greitt mér í pakkhúsleigu fyrir árið 1900 20 - tuttugu - kr. og fyrir árið 1901 10 - tíu - krónur.
Reykjavík 8. ág. 1902.
Guttormur Jónsson.

En skýringin, sem við fengum, var þannig:
Ég, undirskrifaður, votta hér með að gefnu tilefni, að það sem sýslumaður Björn Bjarnarson á Sauðafelli borgaði mér í pakkhúsleigu fyrir árin 1900 og 1901 og ég kvittaði fyrir í Reykjavík 8. ágúst 1902, var ekki fyrir geymslu á sementi því, er brúkað var til Laxárbrúarinnar, heldur fyrir geymslu á ýmsum öðrum vörum, og að ekkert af sementinu var geymt í húsi því, er ég hafði umráð yfir, nema ef vera skyldi 3 eða 4 tunnur síðara árið.
p. t. Reykjavík 2. júlí 1903.
Guttormur Jónsson.
Á síðasta sýslunefndarfundi lagði sýslumaður fram reikning yfir kostnað við Laxárbrúna frá upphafi, en þá var pakkhúsleigukvittunin horfin úr fylgiskjölunum, og engin pakkhúsleiga talin til brúarkostnaðar.

II.
Fyrstu kærunni út af sýslureikningunum 1900 svaraði amtmaður 15. sept. 1902, og gat þess í svari sínu, að >álit< manna um; að hitt eða þetta hafi verið of dýrt sett, geti ekki framar komið til greina, þar sem reikningarnir væru samþykktir af amtsráði og sýslunefnd. Nokkrir (5) sýslunefndarmenn skrifuðu þá amtmanni aftur og færðu gild rök fyrir því, að nauðsynlegt væri að endurskoða sýslureikningana 1900 að nýju. Amtmaður lét þá undan, og sendi einum nefndarmanninum reikningana með þeim ummælum, að þeir skyldu lagðir fram á næsta sýslufundi til rannsóknar, en ekki opnaðir fyr. Eftir nokkra rekistefnu leyfði þó amtmaður loks, að reikningarnir væru endurskoðaðir á venjulegan hátt af hinum kosna endurskoðanda sýslureikninganna.
Helstu aðfinnslurnar út af reikningunum fyrir árið 1900 voru fjórar, og hefir amtmaður skýrt frá þeim á amtsráðsfundinum, sagt álit sitt um þær og að nokkru leyti haldið uppi vörn fyrir reikningshaldara. Við skulum nú minnast á, þessar aðfinningar og afsakanir, hverja fyrir sig.
Í fyrsta lagi er fundið að því, að reikningarnir voru ekki löglega endurskoðaðir. Sýslumaður hafði sjálfur valið sér endurskoðanda, annan en þann sem sýslunefndin hafði kosið. Amtmaður afsakar það með því, að >sérstaklegar kringumstæður hefðu verið fyrir hendi<. En ekki getur hann um, hverjar þær voru. Kunnugir menn hér vestra þekkja þær ekki, nema ef vera skyldu þær, að sýslumanni hafi í þetta sinn verið >sérstaklega< óþægilegt, að fá sýslureikningana rækilega endurskoðaða. Frjálslyndi er það óneitanlega af amtmanninum gagnvart sýslumanni, að taka ekki hart á því, þó að hann brjóti lögin og velji sér sjálfur endurskoðanda; en óþægilegar afleiðingar getur það haft fyrir sýsluna, því að erfitt er fyrir sýslunefndina á fundum - í litlum húsakynnum og á mjög takmörkuðum tíma - að endurskoða reikninga, rækilega, einkum þegar þeir eru jafn illa úr garði gjörðir og venja er um sýslureikninga Dalasýslu. Auðséð var það í vetur sem leið, að sýslumaður Dalamanna þekkir frjálslyndi yfirmanna sinna, og kann að nota sér það. Amtsráðið skipaði svo fyrir á síðasta fundi, að sýslumaður skyldi semja reikning yfir allan kostnað við Laxárbrúna í einu lagi og senda hann endurskoðanda fyrir 1. febrúar í vetur. Svona ófrjálslegri skipun gat sýslumaður ekki verið að hlýða, heldur lagði hann Laxárbrúarreikninginn óendurskoðaðan fyrir sýslufundinn í vor - sjálfsagt í von um sama frjálslyndið sér til handa sem að undanförnu. - Geta má nærri, hvernig sýslunefnd og hreppsnefndum gengur að fá þennan sýslumann til að gegna skyldu sinni, þegar amtsráðinu með aðstoð amtmanns gengur það ekki betur en þetta.
Annað kæruatriðið var það, að Dalasýslu eru taldar til útgjalda árið 1900 200 kr. til skóla í Búðardal. Sýslunefndin hafði heitið þessum styrk til þess að hvetja til skólastofnunar, en varla hefir hún ætlast til, að fénu yrði eytt fyr en einhver skóli væri stofnaður. Nú var enginn skóli til í sýslunni árið 1900 og ekki fyr en haustið 1901. Þá var farið fram á það við sýslumann, að hann léti þetta fé af hendi rakna til skólans; en hann neitaði því (skriflega). Í amtsráðsfundargjörðunum stendur, að amtmaður hafi >löngu áður en kæran kom fram gjört ráðstafanir til þess að komast fyrir um< hvernig á þessu stæði. Já, amtmaður skrifaði sýslumanni 18. mars 1902 og heimtaði skilagrein fyrir þessum 200 kr., beið svo eftir svari til 13. sept. skrifaði þá aftur og bað um svar, en fékk enga áheyrn. Frá þessu hefir amtmaður sagt okkur sjálfur í embættisbréfi 28. okt. 1902 og er þá að ráðgera að skrifa sýslumanni í þriðja sinn um skólapeningana. Eftir alla rekistefnuna komu peningarnir í ljós. Haustið 1902 fékk Búðardalsskólinn áhöld. Sýslumaður hafði keypt þau þá um sumarið fyrir sýslusjóðstillagið, sem hann hafði trúlega geymt í vasa sínum í 2 ár. Ekki lætur amtmaður þess getið í fundarskýrslu sinni, hvað sýslumaður hafi haft sér til afsökunar í þessu efni, og við skulum þá gjöra honum það til geðs, að þegja um það líka.
Í þriðja lagi var sýslumaðurinn kærður fyrir það, að hann telur 55 tn. af sementi til kostnaðar við Laxárbrúna 1900, en brúkaði ekki nema 51 tn. Amtmaður segir í fundarskýrslunni; >Um sementsnotkunina 1900 segjast kærendurnir hafa skilríki í höndunum, en þau eru enn ekki fram komin. Sýslumaður lýsir því aftur á móti yfir, að sá maður sem álitið hafi, að aðeins hafi verið notuð 51 tn., geti eigi sagt neitt um þetta með vissu<. Skilríkin, sem við höfðum í höndum, þegar við skrifuðum amtmanni um þetta, var dagbók verkstjórans. Það er satt, að við höfum ekki farið fram á það. Við héldum líka, að sú skylda hvíldi á reikningshaldara, að sanna, hve miklu hann hefði eytt, en að tæpast sé heimtandi af sýslunefndinni að hún sanni, hve miklu hann hafi ekki eytt. - Fullkomin sönnun verður það ef til vill ekki talin, sem verkstjórinn segir um þetta; en það er þó eina sönnunin, sem til er, fyrir því, hve mikið af sementi fór í brúarstöplana. Sýslumaður segir, að verkstjórinn geti ekkert um það vitað. Vera má að hann hafi ekki átt að vita neitt um það; en hann gat ekki komist hjá því að vita það, af því að hann hafði umsjón með því, hvað hver verkmaður vann á hverjum degi, og var svo blálega reglusamur, að halda skrá yfir það og týna henni ekki. Hann vissi því nákvæmlega, hvenær sement var flutt að brúarstæðinu og hve mikið í hvert sinn. Hver skyldi annars hafa átt að vita um þetta fremur en umsjónarmaðurinn? Sýslumaður lýsti því yfir á sýslufundi í fyrra, að sjálfur hefði hann ekkert getað um það vitað - því hann var ekki allt af viðstaddur - en hann hafði látið reikna það út. Brúarstólparnir voru nefnilega byggðir í samlögum við Sauðafellsfjósið, og sýslumaður kveðst hafa látið reikna út, hve mikið sement hefði þurft í það eftir teningsmáli veggjanna. Afganginn reiknaði hann svo Laxárbrúnni. Hvort meira sé að byggja á þessum útreikningi en skýrslu umsjónarmannsins, um það verður amtsráðið að dæma.
Í fjórða lagi var kært yfir því, að sýslumaður hefir sett í brúarreikninginn kostnað við vegagerð, sem engin heimild var til að kosta af sýslusjóði né landssjóði. Vegagerð þessi fór fram á sama tíma sem brúarstöplahleðslan og undir umsjón sama manns. Sá maður segir, að sýslumaður hafi sagt sér að slengja allri vinnunni saman. En umsjónarmanni þótti þó viðkunnanlegra, að liða kostnaðinn í sundur, og gjörði það nákvæmlega. Sundurliðaða skýrslu hans um það, hve mikilli vinnu var varið til vegarins, höfum við sent amtmanni 15. apríl f. á. Þetta mál útskýrir amtmaður fyrir amtsráðinu á þessa leið; >Sýslumaður hefir fært rök fyrir því, að hún (vegagjörðin) var nauðsynleg í bráð við brúargjörðina, enda liggur í augum uppi, að vegur verður að liggja að brúnni<. Að vegargjörðin hafi verið >nauðsynleg við brúargjörðina< er víst svo að skilja, að eftir veginum hafi þurft að flytja efni til brúarinnar. En við höfum skýrt amtmanni frá því - þótt hann láti þess ógetið -, að ekki eitt pund af brúarefninu hafi verið flutt um veginn fyrir sunnan Laxá, en kostnaður við þann veg er þó talinn með brúarkostnaðinum. Ef til vill hefir sýslumaður sagt honum annað. En að óreyndu getur amtmaður varla talið sjálfsagt, að við ljúgum, en sýslumaður segi satt. >Það liggur í augum uppi, að vegur verður að liggja að brúnni<, segir amtmaður. Látum svo vera. En liggur hitt eins í augum uppi, að sýslusjóður einn kosti þann veg og að sýslumaður einn ákveði, hvar og hvernig hann skuli lagður, hve langur hann skuli vera o.s. frv., en að sýslunefndin hafi ekki atkvæðisrétt um það; hún sé bara skyldug til að samþykkja þau útgjöld, sem sýslumanni þóknast að demba á sýslusjóð. Það hefir verið aðal regla hér í sýslu, að veita ekki fé úr sýsluvegasjóði né sýslusjóði til vegagerða, nema með því skilyrði að hlutaðeigandi sveitir legðu fram einhvern hluta kostnaðarins. Undantekning frá þeirri reglu eru framlögin til vegarins úr kaupstaðnum áleiðis að Sauðafelli. Mikið af þeim vegi hefir sýslumaður látið gera án þess að biðja fyrirfram um fé til þess, en fengið svo sýslunefndina á eftir til þess að samþykkja útgjöldin, þegar þau eru komin inn í sýslureikninginn. Og þegar sýslunefndin hefir ekki reynst nógu leiðitöm og neitað að samþykkja útgjaldaliði sem þannig eru til komnir, þá er reynt að fá amtsráðið til að hlaupa undir bagga og samþykkja reikningana þvert ofan í mótmæli sýslunefndar. Þetta kom fyrir á síðasta amtsráðsfundi, sbr. úrskurðinn um athugasemdir endurskoðanda við sýsluvegasjóðsreikning Dalasýslu 1902, 6. gr. - Ekki trúum við öðru en að fleiri sýslum en Dalasýslu þætti hart, ef amtsráðið færi að láta gjöra vegabætur á sýslunnar kostnað, hvað sem sýslunefndin segði. Við erum þó ekki að áfellast amtsráðið í heild sinni fyrir þennan úrskurð í fyrra, teljum víst, að fundinum hafi verið viltar sjónir með röngum eða ónákvæmum skýrslum um málavöxtu.

III.
Þá er eftir að minnast á eitt atriði í fundargjörð amtsráðsins, þar sem okkur virðist sannleikanum hallað til muna. Það er skýrsla amtmanns um ágreining milli sýslunefndar og sýslumanna Dalasýslu út af því, að árið 1901 hafa heimildarlaust verið greiddar úr sýslusjóði 189 kr (Upphæðin var gjörsamlega ólesanleg í textanum.) 18 au. til brúargjörðarinnar á Laxá. Sýslunefndin neitar að samþykkja þetta, en amtmaður heldur því fram, að hún sé skyldug til þess, sýslufélagið sé >skuldbundið gagnvart landssjóði til þess að byggja brúna<, sýslunefndin í Dalasýslu hafi að eins gleymt að veita þetta fé á fundi sínum 17. júní 1901; og ennfremur segir hann; >Hér er spursmál um fjárbrúkun til þess verks, sem sýslunefndin hefir samþykkt að skyldi framkvæmt<. Þessar röksemdir amtmannsins eru hreinn og beinn tilbúningur. Sýslunefndin hefir aldrei ákveðið, að brúin skyldi byggð, heldur að eins veitt ríflegan styrk til hennar. Sýslufélagið hefir enga skuldbindingu tekið á sig gagnvart landssjóði; sýslunefndin ekki einu sinni beðið alþingi um styrk til brúarinnar. Reyndar hefir amtmaður sagt okkur - í bréfi 19. ág. f. á. - að fyrir alþingi 1899 hafi legið bónarbréf frá sýslunefnd Dalasýslu um styrk til brúar á Laxá. En sé þetta satt, - þá er það bónarbréf falsað. Laxárbrúarmálið kom ekki til tals í sýslunefndinni fyr en eftir það að alþingi hafði heitið styrknum. Árið 1900 veitti sýslunefndin 1700 kr. styrk til brúarinnar, en lét sér óviðkomandi, hvernig það sem til vantaði, yrði útvegað. Meira en þessar 1700 kr. ætlaði nefndin ekki að veita, og enginn fór heldur fram á það árin 1900 og 1901. En hér þykist amtmaður vita betur, þykist vita, hvað sýslunefndarmennirnir vestur í Dalasýslu hugsuðu, betur en þeir sjálfir, þeir hafi ætlað að veita fé, til Laxárbrúarinnar 17. júní 1901 en gleymt því.
Hve mikið amtsráðið kann að byggja á öðrum eins staðhæfingum og þeim, sem hér eru tilfærðar eftir amtmanni, vitum við ekki; en það er von okkar að það byggi væntanlegan úrskurð sinn í Laxárbrúarmálinu á einhverju, sem haldbetra er.