1897

Þjóðólfur, 19. mars 1897. 49. árg. 14. tbl. , bls. 54:

Nokkur orð um vörðuleysið á Hellisheiðarveginum o. fl.
Eins og kunnugt er, var vegu þessi lagður yfir heiðina sumarið 1895 og um Kamba sumarið 1894. Allir, sem um veg þennan fara á auðu, eru sammála um, að hann sé hinn vandaðasti, vatnsrúm á hentugum stöðum o. fl. Vegur sá, sem áður var farinn liggur nokkru norðar. Þegar vestur á fjallið kemur er alllangur spölur á milli þeirra, sem stafar af því, að eldri vegurinn er fyrir norðan Reykjafell ofan Hellisskarð - það er bein stefna - en nýi vegurinn liggur sunnan undir Reykjafelli ofan Lágaskarð - það er bein stefna - en nýi vegurinn liggur sunnan undir Reykjafelli ofan Lágaskarð. Séu leiðir þessar byrjaðar jafn snemma og að eins farinn klyfjagangur, reynist allt að 3/4 klst. mismunur á vegalengdum þessum. Allir kjósa þó heldur að fara syðri leiðina meðan kleyft er, þótt hún sé lengri. En því miður liggur vegur sá víða lágt og safnast því snjór yfir hann á stöku köflum, einkum í brekkunum sunnan undan Reykjafelli. Samt muni það ekki verða til fyrirstöðu að nota veginn á vetrum, og sannfærður er ég um, að vart mun drífa niður svo mikinn snjó, að sú leið yrði ekki þægilegri og öruggari, en nyrðri leiðin, sem liggur um klungur og gjótur, sem eru afar hættulegar yfirferðar, þá snjór er yfir, og svo, eins og áður er sagt, er Hellisskarð á þeirri leið, sem oftast er lítt fært meðklyfjaburð á vetrum, þótt farið sé. - Þrátt fyrir örðugleika þá , sem ég hef þegar talið viðvíkjandi nyrðri leiðinni, er hún þó fremur notuð nú að vetrinum, sem stafar af því, að allt frá fornöld hefur sá vegur verið varðarður, og vita það allir, sem um Hellisheiði hafa farið í myrkri eða byl, að ekki hefði verið unnt að komast til mannabyggða, ef vörðurnar hefði ekki vísað á leiðina. - Fyrir stuttu fór ég um þennan áminnsta veg, og sá mér til stórrar undrunar, að meiri hluti af vörðunum fyrir austan Eystri-Þrívörður var annaðhvort alveg dottinn eða hálfhruninn, sem stafar sjálfsagt meðfram af hinum miklu jarðskjálftum í sumar þar nálægt, og svo hinu, að búist var við, að gamli vegurinn mundi leggjast niður, þegar nýr, upphleyptur vegur kom rétt að kalla við hliðina á honum. Reynslan sýnir nú, að svo er ekki, enda verður gamli vegurinn alltaf meira og minna notaður af göngumönnum, ef vörðunum er haldið við, sem sjálfsagt er. Það er því mjög leiðinlegt, að ekki var ráðin bót á þessu í haust, áður en vetrarferðir hófust, því fullyrða má, að varla komi sá dagur, að ekki sé meiri eða minni umferð um heiðina, enda er Hellisheiði fjölfarnasti fjallvegur á landinu. Þá er til nýja vegarins kemur, er þess að geta, að hann er óvarðaður enn, og fyrir því eru menn oftast neyddir til, að halda meðfram vörðunum og fara gamla veginn þar til hann þrýtur af ófærð, eða menn villast úr af honum, sem oft kemur fyrir, og lenda svo ef til vill í ógöngum.
Út af þessu er það almennt álit, að ekki sé unandi við þetta lengur, og bráðnauðsynlegt sé, að varða veg þennan hið bráðasta, helst á næsta sumri. Væri þá best að byrja á Kambabrún og setja vörðurnar þétt með annarri hlið vegarins, alla leið niður á Kolviðarhól. Merki (hella eða annað) ætti að vera úr einni hliðinni á þeim og vissi það eftir veginum og í sömu átt á öllum, því ella gæti það valdið ruglingi; 50-60 faðmar virðist hæfilegt millibil milli hverrar vörðu, annars er það ekki ugglaust, því oft er mjög myrkt upp á fjallinu, ef vont er. Þrjú dæmi hef ég fyrir mér, sem sýna, að hættulegt er að ferðast nýja veginn, ef misjafnt er veður og færð. Í fyrra lagði Ísak austanpóstur við 2. mann og 6 hesta vestur á heiði; áliðið var dags og illt útlit, þeir fóru nýja veginn meðan til sást, kafaldsbylur var á, og töluvert frost. Svo fóru leikar, að þeir villtust, því ekki var unnt að fylgja veginum, og urðu þeir því að hafast við um nóttina upp á háfjalli, og náðu þeir við illan leik niður á Kolviðarhól morguninn eftir, enda var þá upplétt. - Fyrir stuttu lögðu tveir menn vel hraustir upp á fjall með 8 hesta með klyfjum. Besta veður var á, og ófærð lítil á nýja veginum; réðu þeir því af að halda hann; þegar vestur á fjallið kom datt á þá svarabylur með frosti, þeir fylltust út af leiðinni, lentu í klungrum og ófærum, urðu þeir því að taka af, og nátta sig þarna upp á fjalli, og er ekki að vita hvaða skaði af þessu hefði hlotist, ef ekki hefði birt upp snemma daginn eftir, og þeir náð vestur af fjallinu. Þriðja dæmið er af göngumönnum, sem fóru eftir veginum, meðan unnt var, en villtust sem hinir, en náðu þó með mestu herkjum á Kolviðarhól, og hrepptu þeir sem hinir, er í raunir þessar höfðu ratað, hinar alúðarfyllstu viðtökur hjá hinum vel þekkta gestgjafa þar, Guðna Þorbergssyni, sem lætur sér einkar annt um að taka sem best á móti ferðafólki; en ýmsra örðugleika vegna er honum það ekki unnt, eins og viljinn býður.
Af þessum og fleirum dæmum, sem auðvelt væri að nefna, er vegurinn nú mjög illa ræmdur, og fullyrða má, að undir sömu kringumstæðum verður hann ekki farinn nema þá best og blíðast er, eða á auðu, og mun hann þá helst til dýr að liggja ónotaður þann tíma árs, sem mest ríður á góðum vegi. Í þess stað er vegurinn nú hálfgerð svikamilla, - en hættuleg getur hún orðið fyrir líf og eignir manna, ef ekki er aðgætt í tíma.
Ritað í febrúar 1897.
Símon Jónsson

Þjóðólfur, 19. mars 1897. 49. árg. 14. tbl. , bls. 54:

Nokkur orð um vörðuleysið á Hellisheiðarveginum o. fl.
Eins og kunnugt er, var vegu þessi lagður yfir heiðina sumarið 1895 og um Kamba sumarið 1894. Allir, sem um veg þennan fara á auðu, eru sammála um, að hann sé hinn vandaðasti, vatnsrúm á hentugum stöðum o. fl. Vegur sá, sem áður var farinn liggur nokkru norðar. Þegar vestur á fjallið kemur er alllangur spölur á milli þeirra, sem stafar af því, að eldri vegurinn er fyrir norðan Reykjafell ofan Hellisskarð - það er bein stefna - en nýi vegurinn liggur sunnan undir Reykjafelli ofan Lágaskarð - það er bein stefna - en nýi vegurinn liggur sunnan undir Reykjafelli ofan Lágaskarð. Séu leiðir þessar byrjaðar jafn snemma og að eins farinn klyfjagangur, reynist allt að 3/4 klst. mismunur á vegalengdum þessum. Allir kjósa þó heldur að fara syðri leiðina meðan kleyft er, þótt hún sé lengri. En því miður liggur vegur sá víða lágt og safnast því snjór yfir hann á stöku köflum, einkum í brekkunum sunnan undan Reykjafelli. Samt muni það ekki verða til fyrirstöðu að nota veginn á vetrum, og sannfærður er ég um, að vart mun drífa niður svo mikinn snjó, að sú leið yrði ekki þægilegri og öruggari, en nyrðri leiðin, sem liggur um klungur og gjótur, sem eru afar hættulegar yfirferðar, þá snjór er yfir, og svo, eins og áður er sagt, er Hellisskarð á þeirri leið, sem oftast er lítt fært meðklyfjaburð á vetrum, þótt farið sé. - Þrátt fyrir örðugleika þá , sem ég hef þegar talið viðvíkjandi nyrðri leiðinni, er hún þó fremur notuð nú að vetrinum, sem stafar af því, að allt frá fornöld hefur sá vegur verið varðarður, og vita það allir, sem um Hellisheiði hafa farið í myrkri eða byl, að ekki hefði verið unnt að komast til mannabyggða, ef vörðurnar hefði ekki vísað á leiðina. - Fyrir stuttu fór ég um þennan áminnsta veg, og sá mér til stórrar undrunar, að meiri hluti af vörðunum fyrir austan Eystri-Þrívörður var annaðhvort alveg dottinn eða hálfhruninn, sem stafar sjálfsagt meðfram af hinum miklu jarðskjálftum í sumar þar nálægt, og svo hinu, að búist var við, að gamli vegurinn mundi leggjast niður, þegar nýr, upphleyptur vegur kom rétt að kalla við hliðina á honum. Reynslan sýnir nú, að svo er ekki, enda verður gamli vegurinn alltaf meira og minna notaður af göngumönnum, ef vörðunum er haldið við, sem sjálfsagt er. Það er því mjög leiðinlegt, að ekki var ráðin bót á þessu í haust, áður en vetrarferðir hófust, því fullyrða má, að varla komi sá dagur, að ekki sé meiri eða minni umferð um heiðina, enda er Hellisheiði fjölfarnasti fjallvegur á landinu. Þá er til nýja vegarins kemur, er þess að geta, að hann er óvarðaður enn, og fyrir því eru menn oftast neyddir til, að halda meðfram vörðunum og fara gamla veginn þar til hann þrýtur af ófærð, eða menn villast úr af honum, sem oft kemur fyrir, og lenda svo ef til vill í ógöngum.
Út af þessu er það almennt álit, að ekki sé unandi við þetta lengur, og bráðnauðsynlegt sé, að varða veg þennan hið bráðasta, helst á næsta sumri. Væri þá best að byrja á Kambabrún og setja vörðurnar þétt með annarri hlið vegarins, alla leið niður á Kolviðarhól. Merki (hella eða annað) ætti að vera úr einni hliðinni á þeim og vissi það eftir veginum og í sömu átt á öllum, því ella gæti það valdið ruglingi; 50-60 faðmar virðist hæfilegt millibil milli hverrar vörðu, annars er það ekki ugglaust, því oft er mjög myrkt upp á fjallinu, ef vont er. Þrjú dæmi hef ég fyrir mér, sem sýna, að hættulegt er að ferðast nýja veginn, ef misjafnt er veður og færð. Í fyrra lagði Ísak austanpóstur við 2. mann og 6 hesta vestur á heiði; áliðið var dags og illt útlit, þeir fóru nýja veginn meðan til sást, kafaldsbylur var á, og töluvert frost. Svo fóru leikar, að þeir villtust, því ekki var unnt að fylgja veginum, og urðu þeir því að hafast við um nóttina upp á háfjalli, og náðu þeir við illan leik niður á Kolviðarhól morguninn eftir, enda var þá upplétt. - Fyrir stuttu lögðu tveir menn vel hraustir upp á fjall með 8 hesta með klyfjum. Besta veður var á, og ófærð lítil á nýja veginum; réðu þeir því af að halda hann; þegar vestur á fjallið kom datt á þá svarabylur með frosti, þeir fylltust út af leiðinni, lentu í klungrum og ófærum, urðu þeir því að taka af, og nátta sig þarna upp á fjalli, og er ekki að vita hvaða skaði af þessu hefði hlotist, ef ekki hefði birt upp snemma daginn eftir, og þeir náð vestur af fjallinu. Þriðja dæmið er af göngumönnum, sem fóru eftir veginum, meðan unnt var, en villtust sem hinir, en náðu þó með mestu herkjum á Kolviðarhól, og hrepptu þeir sem hinir, er í raunir þessar höfðu ratað, hinar alúðarfyllstu viðtökur hjá hinum vel þekkta gestgjafa þar, Guðna Þorbergssyni, sem lætur sér einkar annt um að taka sem best á móti ferðafólki; en ýmsra örðugleika vegna er honum það ekki unnt, eins og viljinn býður.
Af þessum og fleirum dæmum, sem auðvelt væri að nefna, er vegurinn nú mjög illa ræmdur, og fullyrða má, að undir sömu kringumstæðum verður hann ekki farinn nema þá best og blíðast er, eða á auðu, og mun hann þá helst til dýr að liggja ónotaður þann tíma árs, sem mest ríður á góðum vegi. Í þess stað er vegurinn nú hálfgerð svikamilla, - en hættuleg getur hún orðið fyrir líf og eignir manna, ef ekki er aðgætt í tíma.
Ritað í febrúar 1897.
Símon Jónsson