Heiti verkefnis : 

Aldur Skessugarðs og jökulhörfun á Jökuldalsheiði

Verkefnastjóri : 

Ívar Örn Benediktsson

Stutt lýsing á verkefninu:

Á undanförnum árum hafa jökulræn setlög og landform á Norðausturlandi verið kortlögð ítarlega allt frá Þistilfirði suður á Jökuldalsheiði. Sýnt hefur verið fram á að dreifing og gerð landformanna endurspeglar legu fornra ísstrauma í íslenska meginjöklinum. Talið er að þessir ísstraumar hafi verið virkir fram á Yngra Dryas kuldaskeiðið, sem stóð fyrir 12,900 – 11,700 árum síðan. Fornar strandlínur og aldursgreiningar benda til að þá hafi rönd jökulsins staðið rétt utan við strönd Norðausturlands, en síðan rétt innan við ströndina fyrir um 10,400 árum (á Preboreal skeiði). Næsta jökulstaða með þekktan aldur er síðan við norðurjaðar Vatnajökuls um 1810-1890. Á Jökuldalsheiði eru víða ummerki um jarðarstöðu jökla í formi jökulgarða og endasleppra sanda, sem bendir til að hörfun íslenska meginjökulsins á nútíma (eftir 10,400 ár) hafi ekki verið samfelld heldur gerst í skrefum. Jökulgarðar og önnur jökulræn landform á Jökuldalsheiði eru hins vegar óaldursgreind og því er saga hörfunarinnar og þróun íslenska meginjökulsins á nútíma ekki vel þekkt. Um miðja vegu milli Vopnafjarðar og Vatnajökuls liggur Skessugarður, stór jökulgarður sem samanstendur nær eingöngu af stórum björgum. Stærð og lega garðsins bendir til að á tímabili hörfunarinnar hafi meginjökullinn gengið aðeins fram eða staðið í stað, en hvenær það gerðist er með öllu óljóst. Markmið þessa verkefnis er að aldursgreina Skessugarð og nálæg landform á Jökuldalsheiði með svokallaðri geimgeislunaraðferð (e. cosmogenic exposure dating). Þannig má greina hvenær jökullinn sleppti takinu af þessum landformum og hörfaði áfram inn til landsins. Með tengingum aldursgreininga við landmótun eykur verkefnið þekkingu okkar á þróun íslenska meginjökulsins og varpar ljósi á hversu ört stórir jöklar hafa hörfað á tímum hlýnandi loftslags. Niðurstöður verkefnisins auka þekkingu okkar á jarðfræði og jarðgrunni svæðisins og náttúru Íslands og nýtast við að skorða líkön fyrir hnignun íslenska ísaldarjökulsins.

Tilgangur og markmið:

Tilgangur þessa verkefnis er að auka skilning okkar á hnignun íslenska meginjökulsins og fornra ísstrauma á Norðausturlandi með því að aldursgreina Skessugarð og nálæg landform á Jökuldalsheiði (mynd 1). Aldursgreining landforma er eðlilegt framhald rannsókna undanfarinna ára sem miðast hafa að því að kortleggja og rannsaka jökulræn setlög og landform upp af Vopnafirði, Bakkaflóa, Þistilfirði og á Jökuldalsheiði með margvíslegum jarð- og jarðeðlisfræðilegum aðferðum. Þær rannsóknir standa enn þar sem kannað er hvernig landmótun svæðisins og dreifing, setgerð og bygging landforma tengist legu, virkni og hörfun fornra ísstrauma. Þar hefur setfræðilegum og jarðeðlisfræðilegum aðferðum verið beitt til að varpa ljósi á setgerð og byggingu landforma og þau ferli sem stuðla að auknum skriðhraða og mótun lands undir hraðskreiðum jöklum. Rannsóknir undanfarinna ára hafa skilað mikilvægum upplýsingum um landmótun og jarðgrunn svæðisins, dreifingu setlaga og landforma sem mörg hver hafa hagnýtt gildi fyrir ýmis konar framkvæmdir og mannvirkjagerð. Jökulhörfun á þessum hluta landsins er hins vegar fremur illa þekkt og því er spurningin um hvenær ísstraumar hörfuðu af svæðinu einnig áleitin. Til að svara henni er nauðsynlegt að afla frekari gagna og safna sýnum til aldursgreininga. Markmið þessa verkefnis er að hefja gagnaöflun um sögu jökulhörfunarinnar með greiningum á afhjúpunaraldri (e. cosmogenic exposure dating) Skessugarðs og annarra nálægra landforma á Jökuldalsheiði. Ætlunin er að safna 12-14 sýnum af stórum björgum í Skessugarði og jökulsorfnum klöppum í grennd við hann. Þannig má sjá hvenær þessi landform komu undan jökli, setja þau í tímalegt samhengi við aðrar myndanir, og fá mikilvægar upplýsingar um hörfun meginjökulsins inn til landsins. Það gefur aftur færi á að meta betur en áður hve hröð hörfun meginjökulsins var frá Vopnafirði og inn eftir Jökuldalsheiði.